Turzańsk

Wprowadzenie

Ta drewniana cerkiew z pięcioma kopułami oraz okazałą, najwyższą dzwonnicą w Beskidzie Niskim znajduje się w środkowej części wsi, po lewej stronie drogi, na wzgórzu u podnóża góry Suliła.

Historia

Pierwsza wzmianka o prawosławnej cerkwi w Turzańsku pochodzi z 1526 roku. Cerkiew spłonęła prawdopodobnie około 1800 roku.

W latach 1801-1803 rozpoczęto budowę obecnej świątyni. Z jej budową wiąże się też ciekawa legenda. która mówi że ikona Matki Bożej, która znajduje się w bocznym ołtarzu, pochodzi z tej pierwszej świątyni i trafiła w niewytłumaczalny sposób na miejsce tej obecnej. Znaleziono ją w trawie.  Ludność uznała to za znak, który podpowiadał, że w tym miejscu należy tą świątynię zbudować.

W roku 1836 do świątyni dobudowano przedsionek od strony zachodniej oraz dwie zakrystie, po stronie północnej i południowej.

W 1895 roku postanowiono główny ołtarz w typie greckim, z baldachimem oraz rozpoczęto przemalowywanie ścian polichromii, której autorem był Josyf Bukowczyk.

Podczas tragicznej akcji “Wisła” w 1947 roku miejscową ludność łemkowską wywieziono z tych terenów, a cerkiew opustoszała. Przez krótki czas użytkowała ją społeczność rzymskokatolicka, ale cerkiew definitywnie zamknięto w 1961 roku. 

Staraniami miejscowej ludności, która powróciła z wysiedlenia, postanowiono otworzyć świątynię prawosławną. Nieoficjalnie udało się tego dokonać w 1963 roku. Oficjalnie, z pozwoleniem miejscowych władz, parafia istnieje tutaj od 1968 roku.

Od tego czasu świątynię wielokrotnie remontowano. 

W 2021 roku udało się wykonać większość prac związanych z zewnętrznym wyglądem cerkwi. Większość tych prac remontowych zrealizowano dzięki pomocy Unii Europejskiej oraz dotacjom Ministerstwa Kultury Dziedzictwa Narodowego i Sportu.

Cerkiew prawosławna w Turzańsku w roku 2013 została wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Architektura

Świątynia stanowi przykład architektury sakralnej łemkowskiej typu północno-wschodniego – tzw. osławickiego.

Cerkiew jest orientowana. Jest to budowla trójdzielna, drewniana, o konstrukcji zrębowej, z przedsionkiem o konstrukcji ramowej.
Duża nawa z pierwotnym przedsionkiem w którym stoję, są na planie kwadratu. Prezbiterium na rzucie prostokąta jest zamknięte trójbocznie od strony wschodniej, a po jego obu stronach znajdują się zakrystie.

Świątynię kryje jednokalenicowy dach wielopołaciowy. Pod płaszczyzną dachu wielopołaciowego kryją się pod każdą kopułą dachy namiotowe, z których wystają gzymsy z czterech stron świata. Wielopołaciowy dach zwieńczony jest trzema cebulastymi kopułami z pozornymi latarniami. Na każdej z nich widnieje trzyramienny krzyż.

Na zachód od cerkwi znajduje się wolnostojąca dzwonnica, zbudowana w roku 1817.

Wnętrze

We wnętrzu cerkwi uwagę zwraca czterorzędowy ikonostas, pochodzący z początku XIX wieku, z ikonami autorstwa Josyfa Bukowczyka.

Wnętrze świątyni zdobi polichromia z 1898 i 1913 roku, jednakże pod nią odkryto starsze warstwy malarskie. W przedstawieniach ikonograficznych polichromii odnajdziemy wiele motywów teologicznych, a także obrazów z życia łemkowskiego.

Przy ścianie zachodniej widzimy chór o prostym parapecie z malowidłem przedstawiającym św. Olgę nauczającą wnuka Włodzimierza oraz obraz mężczyzny w stroju łemkowskim siejącym zboże.

Szczególnie ciekawe

W cerkwi udało się już dokonać konserwacji bocznych ołtarzy, które znajdują się po obu stronach. W prawym ołtarzu znajduje się ikona św. Arcystratega Michała, natomiast w lewym ołtarzu pod ikoną św. Mikołaja Cudotwórcy jest ukryta ikona Matki Bożej. Podczas konserwacji tej ikony natrafiiono na ślady opaleń od ognia, które by świadczyły o tym, że ta ikona prawdopodobnie pochodzi z tej pierwszej świątyni i legenda o niej jest w jakiejś części prawdziwa.