Wołowiec

Wprowadzenie

Wołowiec to stara wieś królewska starostwa bieckiego, założona pod koniec XVI wieku. Jest położona niecałe 10 km od granicy polsko-słowackiej.

Głównym zabytkiem Wołowca jest cerkiew Opieki Matki Bożej. Jest to świątynia filialna Prawosławnej Parafii Świętych Kosmy i Damiana w Bartnem, należącej do dekanatu gorlickiego Prawosławnej Diecezji Przemysko-Gorlickiej. Cerkiew znajduje się 300 m od centrum Wołowca na wzgórzu. Jest skryta wśród drzew, dlatego z drogi na dole ciężko ją dostrzec. Przy samej cerkwi zlokalizowano stary cmentarz z zabytkowymi kamiennymi nagrobkami.

Historia

Źródła historyczne wzmiankują pod rokiem 1675 o cerkwi prawosławnej w pobliskim Bartnem, natomiast brak jest informacji z tamtego okresu o prawosławnej świątyni w Wołowcu. Obecna cerkiew Opieki Matki Bożej została wzniesiona już jako unicka prawdopodobnie w roku 1766, o czym może świadczyć napis w języku cerkiewno-słowiańskim “rok boży 1766”, który widnieje na nadprożu wejścia do nawy. W 1880 roku, uważanym przez niektórych historyków za rok jej budowy, przeprowadzono gruntowny remont cerkwi, a kolejny w roku 1907.

W 1928 roku, gdy wszyscy (poza dwiema rodzinami) mieszkańcy Wołowca powrócili na łono Świętego Prawosławia, cerkiew Opieki Bogarodzicy pozostała w rękach kościoła greckokatolickiego. Została zamknięta i popadała w ruinę.

Po tragicznej w skutkach akcji „Wisła” 1947 roku miejscowy PGR zamienił świątynię w owczarnię i oborę. Dopiero w 1958 roku władze zgodziły się oddać budynek grupie prawosławnych Łemków, którzy powrócili z przymusowych wysiedleń na ojcowiznę. Remont obiektu przeprowadzono w 1964, ratując go przed całkowitą ruiną. Ale poważna, generalna renowacja cerkwi miała miejsce dopiero w latach 1990–1991. Po kolejnych 16 latach jej stan pogorszył się na tyle, że przez dach po XVIII i XIX wiecznej polichromii lała się woda, a prestoł trzeba było zabezpieczać folią budowlaną.

W 1987 roku świątynia została wpisana do rejestru zabytków.

W 2009 roku wołowiecka świątynia stała się wyłączną własnością Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego i już rok później udało się pozyskać środki na jej gruntowną restaurację. Przywrócono cerkwi jej dawny blask i tak jest do dzisiaj.

W 2020 roku dzięki środkom unijnym przeprowadzono remont drewnianego ogrodzenia świątyni.

Architektura

Architektonicznie reprezentuje styl zachodniołemkowski. Jest to budowla orientowana, trójdzielna z prezbiterium, kwadratową nawą i dużym podwójnym przedsionkiem, o konstrukcji zrębowej. Ściany na zewnątrz, a także namiotowe łamane dachy są pokryte gontem. Dach nawy i prezbiterium wieńczą ośmioboczne bębny na których znajdują się cebulaste kopułki z kutymi żelaznymi krzyżami.

Nad przedsionkiem znajduje się wieża o konstrukcji słupowej, z pochyłymi ścianami, z izbicą, przykrytą namiotowym dachem zwieńczonym baniastym hełmem z pseudolatarnią.

Wnętrze

Wołowiecką cerkiew wyróżnia chór muzyczny z rzeźbioną balustradą otaczający cały pritwor i zachodzący na ścianę nawy.

Ściany wewnętrzne świątyni zdobi bogata figuralno-ornamentalna polichromia. Ta w nawie powstała w 1810 roku, ale zawiera elementy starsze, pochodzące z okresu powstania cerkwi, a część w przedsionku namalowano na początku XX wieku.

Na uwagę w cerkwi w Wołowcu zasługuje XVIII-wieczny ikonostas, który powstał z fragmentów czterech innych, gdyż pierwotny ikonostas zaginął. Elementem go wyróżniającym jest dodatkowy piąty rząd ikon pomiędzy prazdnikami, a rzędem Deesis, przedstawiający wybrane niedziele Pięćdziesiątnicy. Ten nietypowy piąty rząd ikon również jest często spotykany w innych cerkwiach na Łemkowszczyźnie.