Narew

Wprowadzenie

Narew to niewielkie miasteczko na Podlasiu, liczące 1,5 tysiąca mieszkańców. Jest położone 40 km na południowy wschód od Białegostoku nad malowniczą rzeką Narew pomiędzy dwoma parkami narodowymi: Białowieskim i Narwiańskim. Narew ma bogatą historię. Jest to dawne miasto królewskie, które otrzymało prawa miejskie już w 1514 roku. Pełniło wówczas rolę stacji postojowej dla władców podróżujących między Koroną a Litwą. Miasto rozwijało się dynamicznie do połowy XVII wieku. Zniszczenia spowodowane potopem szwedzkim, przyczyniły się do upadku Narwi, którego zwieńczeniem była utrata praw miejskich w 1934 roku.

W oddalonej o 7 km od Narwi wsi Odrynki działa położony wśród mokradeł rzeki Narwi Skit Świętych Antoniego i Teodozjusza Pieczerskich, który został powołany do życia w 2009 roku przez śp. Archimandrytę Ojca Gabriela. Skit jest kontynuatorem tradycji Prawosławnego Monasteru Narewskiego pw. Wniebowstąpienia Pańskiego, który został założony w tej okolicy na początku XVI wieku i działał przez 300 lat.

Jednym z głównych zabytków Narwi jest prawosławna cerkiew Podwyższenia Krzyża Pańskiego, należąca do dekanatu narewskiego Prawosławnej Archiiecezji Warszawsko-Bielskiej.

Historia

Trudno dzisiaj jednoznacznie określić datę powstania pierwszej cerkwi prawosławnej w Narwi. Według niektórych historyków mógł to być nawet rok 1510. Według legendy, zapisanej w księdze parafialnej w 1900 roku, fundatorem świątyni miał być prawosławny kniaź Iwan Wiśniowiecki, który jadąc z Warszawy do Wilna zobaczył w tym miejscu ikonę św. Antoniego Pieczerskiego i postanowił zbudować kaplicę ku jego czci. Jeśli idzie o fakty historyczne to pierwszą wzmiankę źródłową o istnieniu cerkwi „ruskiej” w Narwi znajdujemy w rejestrze pomiary włócznej spisanym w 1560 roku.

Na początku lat 80-tych XIX wieku parafia prawosławna w Narwi, należąca do dekanatu bielskiego Prawosławnej Diecezji Litewsko-Wileńskiej, liczyła ponad 2700 wiernych. W związku z tym w 1882 roku rozpoczęto budowę nowej okazałej drewnianej świątyni, która została wyświęcona trzy lata później pw. Podwyższenia Krzyża Pańskiego. I ta świątynia zachowała się do dnia dzisiejszego. Warto w tym miejscu nadmienić, iż prawosławna parafia u schyłku XIX wieku dynamicznie się rozwijała i w 1905 roku liczyła już blisko 3100 wiernych.

W 1913 roku wokół cerkwi wzniesiono kamienne ogrodzenie z bramą. Dwa lata później prawosławni parafianie z Narwi w obawie przed nacierającymi wojskami niemieckimi udali się w głąb Rosji na bieżeństwo i przez 3 lata cerkiew była nieczynna. Wprawdzie w 1918 roku w narewskiej cerkwi odrodziło się życie liturgiczne, ale na ojcowiznę powróciło niewielu wiernych.

W okresie międzywojennym cerkiew w Narwi uzyskała status parafii etatowej.

Zaraz po II wojnie światowej część wiernych wyemigrowała na wschód do Związku Radzieckiego. Cerkiew weszła wówczas w skład Prawosławnej Diecezji Warszawsko-Bielskiej,[PAUZA] a w latach 60-tych XX wieku do nowo utworzonego dekanatu narewskiego.

Cerkiew w Narwi w roku 1990 wpisano do rejestru zabytków.

Architektura

Jest to budowla drewniana o konstrukcji zrębowej, szalowana, wparta na fundamencie kamienno-cementowym. Świątynia jest orientowana. Została wzniesiona na planie krzyża, a szerokość transeptu jest równa szerokości nawy. Od strony wschodniej do zamkniętego trójbocznie prezbiterium przylegają dwie prostokątne zakrystie. W części zachodniej znajduje się wydłużony pritwor zwieńczony dzwonnicą. Wejścia do cerkwi – frontowe i boczne – są poprzedzone zdobionymi portykami z sześcioma kolumnami każdy. Dach świątyni ma zróżnicowaną strukturę: nad nawą jest dwuspadowy, nad prezbiterium trójspadowy, zaś nad dzwonnicą – cztero-, a wyżej ośmiospadowy. Na skrzyżowaniu nawy głównej i bocznej znajduje się cebulasta kopuła wsparta na ośmiobocznym bębnie.

Na Podlasiu w II połowie XIX wieku analogiczne architektonicznie cerkwie zbudowano m. in. w Nowej Woli, Łosince i Pasynkach.

Wnętrze

Wnętrze i większość wyposażenia cerkwi są nowe. Po pożarze, który wybuchł w Wielki Czwartek 1990 roku w czasie wieczornego nabożeństwa z czytaniem dwunastu Ewangelii pasyjnych, wnętrze cerkwi gruntownie odrestaurowano. Wstawiono nowe ikony i piękny trójrzędowy ikonostas. Drewniane, szalowane od wewnątrz ściany pokryto figuralno-ornamentalną polichromią. Po czterech latach od tragicznej pożogi, dzięki wielkiemu wysiłkowi proboszcza ks. mitrata Bazylego Roszczenki oraz parafian, do cerkwi w Narwi powróciło życie liturgiczne. 25 września 1994 roku metropolita warszawski i całej Polski Bazyli dokonał jej konsekracji. W tym samym roku w sąsiedztwie świątyni wzniesiono ozdobną studnię kreszczeńską.