Konieczna

Wprowadzenie

Cerkiew św. Bazylego Wielkiego w Koniecznej jest filią Prawosławnej Parafii w Zdyni, należącej do dekanatu gorlickiego, Prawosławnej Diecezji Przemysko-Gorlickiej.

Konieczna jest przygraniczną wsią. Miejscowa cerkiew prawosławna położona jest pół kilometra od granicy ze Słowacją. Okolice Koniecznej były świadkami jednego z najbardziej krwawych wydarzeń I wojny światowej, bitwy pod Gorlicami, zwanej małym Verdun. Działania wojenne, mające miejsce 100 lat temu, upamiętnia 365 cmentarzy wojennych rozsianych po okolicy, na których spoczywa 61 tysięcy poległych żołnierzy. Jeden z takich cmentarzy, wkomponowany w przycerkiewny cmentarz, znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie konieczniańskiej świątyni.
Łemkowie, w tym również ci z Koniecznej, w czasie I wojny światowej mieli też swoją Golgotę. Był nią obóz koncentracyjny w Talerhof koło Grazu. Otóż na początku wojny w 1914 roku po serii porażek z Rosją władze austro-węgierskie, ogarnięte wojenną psychozą, utworzyły obóz internowania dla Rusinów z Galicji i Bukowiny, oskarżanych o moskalofilstwo. W wyniku arbitralnych decyzji administracji cywilnej do obozu w Talerhofie wysłano w latach 1914–1916 około 14 tys. osób, z czego blisko 1800 zmarło z powodu katastrofalnych warunków, tam panujących.

Pierwsza pisana wzmianka o wsi Konieczna z 1581 roku, stwierdza, że była wówczas własnością Piotra Gładysza. Prawosławie na tych ziemiach zostało wykreślone z kart historii na kilka setek lat w wyniku przyjęcia w roku 1692 przez biskupa Innocentego Winnickiego postanowień Unii Brzeskiej. W przededniu I wojny światowej w niedalekim Grabiu swoja posługę sprawował, pochodzący z sąsiedniej dla Koniecznej wsi Żdynia, prawosławny kapłan Maksym Sandowycz, który po wybuchu wojny został bez wyroku sądowego rozstrzelany w Gorlicach, a w 1994 r. kanonizowany jako kapłan męczennik Maksym Gorlicki.

Historia

Obecna cerkiew św. Bazylego Wielkiego w Koniecznej została zbudowana w miejscu poprzedniej, która spłonęła na początku XX wieku.

W 1912 roku do cerkwi w Koniecznej sprowadzono unikalny, schodkowy ikonostas z Sambora, który zachował się do dzisiaj. W 1938 roku wykonano skromną polichromię ścian.

W 1947 roku w czasie tragicznej w skutkach akcji „Wisła” ludność rusińską z Koniecznej przymusowo przesiedlono na ziemie odzyskane. Życie duchowe w cerkwi zamarło. Wszelki majątek, w tym cerkiewny, został przejęty przez Państwo. Świątynia pozostawiona bez gospodarzy stopniowo ulegała dewastacji i groziła jej rozbiórka.

Po 1956 r. udało się garstce dawnych mieszkańców powrócić w rodzinne strony. Po wielu staraniach, w 1961 roku w świątyni przywrócono prawosławne życie liturgiczne, a 8 lat później cerkiew formalnie przekazano w użytkowanie parafii. Dopiero w 2009 cerkiew staje się prawną własnością Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.

W 1994 roku obiekt wpisano do rejestru zabytków.

Architektura

Cerkiew w Koniecznej zwraca uwagę swoją oryginalną architekturą, nie spotykaną na terenie Łemkowszczyzny.

Jest to świątynia orientowana, zbudowana z drewna, o konstrukcji zrębowej w części dolnej i słupowej na górze, szalowana. Budowla jest trójdzielna z nawą na planie kwadratu i prezbiterium zamkniętym wielobocznie, do którego po obydwu bokach dobudowano zakrystię i skarbiec. Trzy kondygnacyjna wieża jest zwieńczona dużą cebulastą kopułą z prawosławnym krzyżem.

Nad nawą i prezbiterium znajdują się kryte miedzianą blachą dachy kalenicowe, zwieńczone cebulastymi wieżyczkami ze ślepymi latarniami i krzyżami.

Wnętrze cerkwi kryje ciekawy ikonostas o rzadko spotykanym, schodkowym układzie ikon.

Sufit w nawie, z pozornym sklepieniem kolebkowym zdobi polichromia rozgwieżdżonego nieba, a ściany ornamentalna.

Na szczególną uwagę zasługują

W ołtarzu są umieszczone relikwie św. kapłana męczennika Maksyma Sandowycza.