Jabłeczna

Wprowadzenie

Monaster św. Onufrego Wielkiego w Jabłecznej miejsce szczególne dla prawosławia w Polsce. Pomimo wielu burz dziejowych w jego blisko 600 letniej historii, zawsze pozostał wierny świętej wierze przodków. Z monasterem było związanych wielu współczesnych hierarchów Cerkwi Prawosławnej w Polsce, a także kilku świętych.

Cudotwórcze ikony

Od samego początku w monasterze przebywają cudotwórcze ikony.

Ikona świętego Onufrego Wielkiego

Jest to ikona, która prawdopodobnie w XVI wieku przypłynęła w to miejsce rzeką Bug. Ostatnio konserwacja ikony miała miejsce przed 150 laty. Wtedy też pojawiła się na niej srebrna koszulka. Sam wizerunek świętego został wtedy wycięty ze zniszczonego drewna i wkeljony w nową deskę, która jako baza ikony zachowała się do dzisiaj.

Jabłeczyńska ikona Matki Bożej

Pochodzi z okresu powstania monasteru. Dookoła wizerunku Bogarodzicy widzimy proroków ze Starego Testamentu trzymających teksty Starotstamentowych przepowiedni o Zbawicielu. Stąd też pochodzi druga nazwa tej ikony – Wypełnienie Przepowiedni Proroczych.

Historia monasteru

Jak głosi miejscowe podanie rybakom nad rzeką Bóg objawił się święty Onufry, który powiedział, że: “W tym miejscu będzie wychwala moje imię”.
Święty Onufry to syn perskiego władcy z IV wieku, a później wielki egipski anachoreta, pustelnik i święty cerkwi prawosławnej.

Po pewnym czasie w to miejsce przypłynęła ikona świętego Onufrego – ikona, która jest w monasterze po dzień dzisiejszy. Ikonę ustawiono pod jednym z okolicznych dębów. W ten sposób zapoczątkowane zostało życie monastyczne w tym miejscu, najpierw anachoreckie, pustelnicze, a później już monastycyzm cenobityczny, który trwa tutaj już od końca XV wieku.

Najbardziej autorytatywnym dokumentem potwierdzającym istnienie już monasteru świętego Onufrego w Jabłecznej jest Ewangeliarz podarowany przez brzeskich mieszczan w 1498 roku.

Intensywny rozwój monasteru został zahamowany poprzez podpisanie w 1596 roku unii kościelnej w niedalekim Brześciu. Dla prawosławnych Unia Brzeska oznaczała represje, problemy, a de facto delegalizację Cerkwi Prawosławnej na terenie Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W rezultacie Unii Brzeskiej cerkiew prawosławna to była hierarchia bez wiernych i wierni bez hierarchii, która przyjęła postanowienia Unii Brzeskiej.

Unia Brzeska 1596

Unia brzeska 1596 roku, na bazie której powstał tak zwany kościół unicki, stała się jednym z najbardziej tragicznych wydarzeń w Rzeczypospolitej. W zgodnej opinii historyków, a przede wszystkim profesora Antoniego Mironowicza, Unia Brzeska stała się zarzewiem wszelkich konfliktów na tle historycznym, narodowościowym, a także i duchowym. W wyniku tych konfliktów osłabiło się państwo polskie i dwa stulecia później ta sytuacja doprowadziła do utraty niepodległości przez naszą Rzeczpospolitą.
W kolejnych latach, pomimo ogromnej presji wywierana na wiernych i ośrodki mistyczne, to jednak monaster św. Onufrego w Jabłecznej jako jedyny pozostał wierny świętemu Prawosławiu. Jednak pozbawiony wsparcia swoich ktitorów był on w coraz gorszej sytuacji materialnej.

Po trzecim rozbiorze Polski Podlasie wraz z monasterem znalazło się w zaborze austriackim, a od 1815 roku w Królestwie Polskim.

Sytuacja monasteru zaczęła się poprawiać dopiero w latach trzydziestych XIX wieku. Działo się to za sprawą biskupa Innocentego, który w 1833 roku wizytował monaster, a także sporządził precyzyjny plan jego odbudowy i restauracji. Dzięki wsparciu władyki, a także zaangażowaniu ówczesnego ihumena monasteru Joanicjusza budynki drewniane, które nie były remontowane od przeszło 200 lat, zostały zastąpione już murowanymi.
W 1840 roku wyświęcono trzecią w historii monasteru cerkiew świętego Onufrego Wielkiego wraz dzwonnicą, które są tutaj do dziś. Wzniesiono też nowy piętrowy budynek, w którym mieszkają po dzień dzisiejszy mnisi, a całość otoczono murem.

Kolejne ważne wydarzenie dla jabłeczyńskiwej wspólnoty miało miejsce w 1884 roku. Wtedy to niezamordowany archimandryta Narcyz zmienił bieg rzeki Bug odsuwając tym samym jego główny nurt od monasterskich zabudowań i ratując przed niechlubnym zniszczeniem. W wyniku tych działań monaster znalazł się po lewej stronie groźnej rzeki, co było kluczowe dla dalszych jego losów.

W 1889 roku otwarto przy monasterze szkołę psalmistów i dyrygentów cerkiewnych, a w kolejnych latach szkołę dla dzieci, punkt bezpłatnych porad medycznych, a także stołówkę dla ubogich.

Prawdziwy renesans monasteru w Jbałecznej przypada na początek XX wieku. Wspólnota liczyła wtedy kilkudziesięciu braci, a przełożonymi byli kolejno archimandryta Józef, a później hieromnich Serafin, późniejsi święci męczennicy Cerkwi prawosławnej, zamordowani w 1937 roku. Wykonano wtedy generalny remont głównej świątyni monasteru, a boczne ołtarze które przedtem w niej się znajdowały, przeniesiono do nowo wybudowanych kaplic: naprzeciwko bramy wjazdowej – pod wezwaniem Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny, a także nad samą rzeką obok – pod wezwaniem Świętego Ducha. Wtedy też nad Jeziorem Białym oddalonym o 5 kilometrów od monasteru powstał skit świętych Sergiusza i Hermana Wałaamskich.

W 1915 roku większość braci monasteru niestety, ale udała się na bieżeństwo. Zabrali oni ze sobą rzeczy najcenniejsze – dwie cudowne ikony: św. Onufrego Wielkiego, a także Przenajświętszej Bogurodzicy Jabłeczyńskiej. Na miejscu zostało niestety tylko kilku braci, dzięki którym nie zgasła modlitwa w tym świętym miejscu. Na bieżeństwo bezpowrotnie udał się również brat Leoncjusz z Tarnogrodu – późniejszy święty Cerkwi prawosławnej.

Mnisi wrócili do monasteru w 1919 roku, już do odrodzonej Polski, stając w nowej rzeczywistości. To kolejny trudny okres w dziejach monasteru. Wbrew historycznym faktom Prawosławie było postrzegane przez polskie władze jako pozostałość po zborach. Podjęto wówczas również nieskuteczne próby całkowitego zlikwidowania monasteru. Zabrano większość ziem, a budynek klasztorny przekształcono na sierociniec. Jednak monaster nie upadł i w 1934 roku udało się nawet reaktywować szkołę psalmistów i dyrygentów cerkiewnych, która przetrwała do 1939 roku.

W czasie drugiej wojny światowej klasztor znalazł się w Generalnym Gubernatorstwie. Niemieccy żołnierze często dokonywali najść i rewizji. W nocy z 9 na 10 sierpnia 1942 roku hitlerowcy podpalili monaster. Cudem ocalała świątynia główna. Jeden z mnichów chcąc zaalarmować pobliską ludność zaczął bić w dzwony. Niemcy ściągnęli go z dzwonnicy i kolegami zakatowali na śmierć. W 2003 roku mnich Ignacy został kanonizowany i wszedł do Soboru Świętych Męczenników Ziemi Chełmskiej i Podlaskiej. Jego relikwie znajdują się dzisiaj w głównej cerkwi św. Onufrego.

W 1944 roku do Związku Radzieckiego przesiedlono prawie pół miliona prawosławnych z tych terenów. Trzy lata później, już po zakończeniu wojny, na nielicznych autochtonów spada kolejny kataklizm – tragiczna w skutkach Akcja “Wisła”, i kolejne przesiedlenia prawosławnych na tzw. Ziemie odzyskane. Liczba wiernych przymonasterskiej parafii zmniejszyła się wtedy z przeszło 1500 osób do zaledwie 80. W ramach nacjonalizacji zabrano monasterowi jego ziemie, inwentarz, a także część budynków, pozbawiając go w ten sposób bazy materialnej do dalszej egzystencji.

W połowie lat pięćdziesiątych sytuacja monasteru zaczęła się nieznacznie poprawiać wraz z powrotem prawosławnej ludności, wysiedlonej na ziemie odzyskane. W tym czasie również wróciły do monasteru dwie największe świętości: ikona św. Onufrego wielkiego, a także Jabłeczyńska Ikona Przenajświętszej Bogurodzicy.

Odrodzenie monasteru nastąpiło w latach siedemdziesiątych XX wieku, gdy jego przełożonym był archimandryta Sawa – obecny metropolita warszawski i całej Polski. Zostały przeprowadzone wtedy generalne remonty, a także zwiększyła się liczba braci. W 1974 roku do Jabłecznej przeniesiono Prawosławne Seminarium Duchowne, które kształciło przyszłych kapłanów.

Namiestnikami monasteru w Jabłecznej byli również inni współcześni hierarchowie Cerkwi Prawosławnej w Polsce: śp. Arcybiskup Miron, arcybiskup Abel, biskup Warsonofiusz, arcybiskup Paisjusz, arcybiskup Jerzy, a także biskup Atanazy.

Kaplica Zaśnięcia Bogarodzicy

Znajdująca się naprzeciwko głównej bramy monasteru kaplica pod wezwaniem Zaśnięcia Matki Bożej została wyświęcony w 1908 roku, gdy ich ihumenem monasteru był hieromnich Serafin.

W kaplicy schronienie znalazł ikonostas z bocznego ołtarza zlikwidowanego w czasie remontu generalnego głównej cerkwi św. Onufrego.

Świątynia jest budowlą drewnianą zbudowaną na planie prostokąta. Jest kryta blaszanym dachem, z pięcioma kołami i krzyżami.

W kaplicy mieści się tylko prezbiterium z ołtarzem, przeznaczonym dla celebranasów i mała zakrystia. Funkcję nawy środkowej pełni teren przed kaplicą, na którym przebywają wierni w czasie nabożeństwa.

W roku 2022 dzięki środkom z Unii Europejskiej zakończono renowację tej zabytkowej świątyni przywracając jej dawny blask.